Buurts Woordenboek

Met de laatste echte spreker van het Aalsmeerse dialect, is het ‘Buurts’ inmiddels uitgestorven in Aalsmeer. Het ‘Buurts’ is afgeleid van ‘De Buurt’, oftwel de Uiterweg, waar het dialect eeuwenlang gesproken werd en waar het ‘t langste stand hield.

Dialect van Aalsmeer: ‘t Buurts’

Vanuit taalwetenschappelijke overwegingen was het Aalsmeerse dialect een bijzonderheid. Daarom is het ook steeds bestudeerd. Al in de jaren 20 van de vorige eeuw door o.a. het Meertens Instituut (voorheen: het Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde).  De aandacht op het Aalsmeerse dialect was gevestigd door een Aalsmeer initiatief uit 1912: een lokaal opgevoerd toneelstuk  in dit dialect ‘Uyt te ouwe tyd’ van onderwijzer Jan Kollen en herenkweker Willem G. Keessen.

Kustdialect als oorsprong

Binnen de stichting Oud Aalsmeer publiceerde Dirk Verzaal midden jaren 70 een reeks ‘Theoretische beschouwingen over het Buurts dialect’ in het blad Oud Nuus van de stichting. Hij kwam daarin tot de conclusie dat het Aalsmeerse dialect onderdeel uitmaakt van de Ingweoonse- of kustdialecten. Andere voorbeelden daarvan zijn het Westfries, het Zaans en het Texels. Langs de Noordzeekust werden varianten ervan ook gesproken in plaatsen als Zandvoort, Katwijk en Scheveningen. Naarmate de Frankische overheersing ook op taalgebied de overhand nam, bleven slechts ‘Ingweoons taaleilanden’ over.

Geïsoleerd dialect

De vraag is natuurlijk hoe een dialect dat in kustplaatsen werd gesproken zo ver in het binnenland ook een pendant kon krijgen. Aalsmeer was overigens niet de enige meer landinwaarts gelegen plaats waar een Ingweoons dialect werd gesproken: in Zegveld en Huizen kwamen eveneens varianten voor. Dirk Verzaal daarover destijds: “Aalsmeer heeft sinds zijn ontstaan een eigen dialect gehad dat principieel afweek van de dialecten die in omgevende ambachten werden gesproken.” In het blad Oud Nuus kwam prof. Dr. J. Vreeken in 2000 met een interessante verklaring. Hij legt een verband tussen het doorsijpelen van zout water in landbouwgebieden in de kop van Noord-Holland in de twaalfde eeuw en de ontginning van het veengebied Aalsmeer door gravin Petronilla van Holland in diezelfde eeuw. Vreeken: “Het is zeer waarschijnlijk dat de gravin de eerste bewoners van Aalsmeer heeft kunnen rekruteren uit mensen die hun woongebied hebben moeten verlaten in de periode 1125 tot 1129… gebieden van Texel tot de latere Omringdijk.” Hij komt tot de conclusie dat de eerste inwoners van Aalsmeer rond 1134 als het ware ‘geparachuteerd’ zijn uit de kop van Noord-Holland en dat het Aalsmeerse dialect dus een (West)Friese oorsprong heeft.

Buurts dialect in woord

Maarten ’t Hart heeft in 2000 een inventarisatie gemaakt van de woorden en begrippen zoals die in Aalsmeer voorkwamen.’ ’t Buurts. Het niet meer gesproken dialect van Aalsmeer in woorden en uitdrukkingen’. Dit ‘Buurts woordenboek’ verscheen als deel 2 in de Aalsmeerse Historische Reeks en kan helaas niet meer worden besteld.

Het woordenboek van het dialect van Aalsmeer of het Buurts is een product van vele jaren werk van de ‘Commissie Dialect’ van de stichting ‘Oud Aalsmeer’ en komt hiermee het werk van de Commissie voor het daglicht. ‘Oud Aalsmeer’ dankt hiermee deze Commissie – de meeste leden postuum – voor het vele werk dat zij voor het vastleggen van het dialect hebben verzet. Gerrit Buis G.zn. heeft het concept gecorrigeerd. Hij is de laatste die bij machte was dit te doen! Wij hopen dat deze uitgaven mag tegemoet komen aan de groeiende belangstelling voor de dialecten. Vele jaren nadat het dialect is vastgelegd op langspeelplaten.